Rolleiflex Automat (model K4A, 1952)

Eén van de meest indrukwekkende fotoboeken die ik ooit in handen heb gehad was 'Rotterdam, Dynamische stad' van Cas Oorthuys. Het stond bij mijn grootouders in de kast en van jongs af aan was ik gefascineerd door dit boek, niet alleen door het kloeke formaat, maar vooral door de imposante beelden van Rotterdam tijdens de wederopbouw, vierkant en zwart-wit. Cas Oorthuys fotografeerde met een Rolleiflex, ontdekte ik later.

Toen ik zelf begon te fotograferen was dat, om praktische redenen, vooral met kleinbeeld. Zo'n 10 jaar geleden kreeg ik een Lubitel 2. Daar ben ik toen wat mee gaan experimenteren. Dat was leuker dan verwacht , mooie beelden, vierkant en zwart-wit. Al was het scherpstellen met de Lubitel niet zo handig. Dus kwam er een Yashica D. Die beviel beter maar het transport en de sluiter waren niet gekoppeld. Dus kocht ik een Yashica Mat 124 G. Die camera had af en toe wat moeite met tegenlicht maar ik was er heel tevreden mee. Tot ik voor niet al te veel geld een Rolleiflex Automat tegenkwam.

De Automat was de Rolleiflex in zijn meest kenmerkende vorm, zoals de camera jaren in productie zou blijven. Later kwamen er modellen met lichtsterkere optiek en een ingebouwde lichtmeter maar in basis veranderde de camera niet zo veel.

De Rolleiflex werd gemaakt door Franke & Heidecke, in 1920 opgericht als producent van 'Heidoscoop' stereocamera's. Deze camera's, waren voorzien van drie lenzen op een rij, twee voor de opname en in het midden een zoekerlens met reflexzoeker. Door afwisselend één van de opnamelenzen af te dekken konden ook enkelopnames gemaakt worden. Aan het eind van de jaren '20 kwam iemand op het idee om een camera voor enkelopnames te maken. Deze camera had maar één opnamelens en de reflexzoeker zat daar vlak boven. De film liep niet meer horizontaal maar verticaal door de camera. Zo ontstond een tweeoog-reflexcamera voor enkelopnames op rolfilm, de eerste Rolleiflex.

Die eerste Rolleiflex was meteen een succes, ondanks het voor die tijd compacte formaat leverde de camera kwalitatief goede beelden en de grote zoeker gaf de mogelijkheid om zorgvuldig de compositie te bepalen. Een prima reportage camera. Er werden in drie jaar tijd tweehonderdduizend van verkocht.

In 1932 kwam een verbeterde versie op de markt, de Standard Rolleilex, voorzien van een transporthandel waarmee nog sneller gewerkt kon worden. Later werd ook het spannen van de sluiter gecombineerd met de transportslag.

In 1937 kwam de eerste Rolleiflex Automat op de markt. Een camera met een verbeterd filmtransport. Het rode venstertje waarmee de eerste opname opgezocht moest worden was verdwenen. In de nieuwe camera liep de film tussen twee rolletjes door en de camera voelde zelf 'automatisch' waar de film begon. Verder was er weinig automatisch aan de camera; afstand, diafragma en sluitertijd moesten nog gewoon door de fotograaf bepaald en met de hand ingesteld worden. De Automat bleef, met kleine verbeteringen als gecoate objectieven en flitssynchronisatie, ruim 20 jaar in productie.

Mijn Automat was uit 1952. Er kon in die tijd uit drie verschillende lenzen worden gekozen; een 'Xenar' van Schneider uit Kreuznach, een lens van het Tessar-type, of een 'echte' Tessar, een 'Zeiss Jena Tessar' uit de Oost-Duitse Zeiss fabriek of een 'Opton Tessar' uit de West-Duitse fabriek in Oberkochen. Alledrie met een lichtsterkte van 3.5 en een brandpuntsafstand van 75 mm. Ik hoefde die keuze niet meer te maken. Mijn camera was voorzien van de Xenar.

Of er veel verschil is tussen de verschillende lenzen weet ik niet, ik heb geen vergelijkingsmateriaal. Op papier zou de Xenar net iets minder presteren maar of dat ook in het dagelijks gebruik merkbaar is kan je je afvragen. Voorlopig voldoet deze lens prima.

Bij volle opening is het beeld in het midden al prima, de randen blijven nog wat achter in scherpte en contrast. Bij diafragma 5.6 word dat al beter en vanaf diafragma 8 is er nauwelijks verschil. Het beeld is mooi egaal uitgelicht, alleen de uiterste hoeken blijven wat donkerder. 

De sluitertijden lopen van 1 tot 1/500e seconde al kan die laatste tijd alleen ingesteld worden voor het transport omdat er dan een extra veer voor moet worden gespannen. Bij het transporteren word niet alleen de sluiter maar ook de zelfontspanner gespannen. Die kan dus altijd gebruikt worden.

De Automat is voorzien van een geavanceerde sportzoeker. Het zoekerbeeld wordt op de gebruikelijke manier aangegeven door door een kleine en een grote vierkante opening te kijken maar daaronder zit nog een lensje waarmee via een spiegeltje een strook van het matglas te zien is en dus de scherpte is te controleren.

Sinds ik deze Rolleiflex heb ben ik er steeds meer mee gaan fotograferen. Ik vind het een prettige camera, het geheel is redelijk compact, overzichtelijk en in het grote zoekerbeeld is de compositie goed te beoordelen. Omdat er maar 12 foto's op een film passen wordt je automatisch gedwongen meer geconcentreerd te kijken. Als alles goed gaat levert dat mooie negatieven op.

Dat neemt niet weg dat de camera ook zo zijn beperkingen heeft. Het zoekerbeeld is spiegelverkeerd en het matglas is niet al te helder, ondanks de Heidosmat zoekerlens met een lichtsterkte van 2.8. Vooral de hoeken blijven wat donker.

Verder is er sprake van parallax omdat de zoeker- en de opnamelens niet op dezelfde hoogte zitten. In de zoeker schuift er weliswaar een masker mee maar op korte afstand is dat niet voldoende en bij weinig licht zijn de randen sowieso niet goed te zien. Voorwerpen dichtbij kunnen onverwacht storend in beeld komen omdat de opnamelens ruim 4 cm lager zit en ze door de zoeker niet te zien zijn. Zo heb ik een keer vooral gras gefotografeerd terwijl ik in de zoeker toch duidelijk schapen zag.

Het blijft ook een beetje goochelen met je handen. Scherpstellen doe je met  links terwijl je de camera in je rechterhand hebt, transporteren doe je met rechts terwijl de je de camera in je linkerhand hebt. Ook het inspoelen van een nieuwe film is niet het meest ergonomische systeem dat ik ken. Met de achterwand open wordt het toch een wat onhandig geheel.

Overigens zijn deze nadelen kenmerkend voor alle twee-oog reflexcamera's en dan is de Rolleiflex gewoon een heel goede camera, zorgvuldig ontworpen en  degelijk gebouwd. Mechanisch voelt alles degelijk en precies aan en de sluiter is  nog steeds zeer nauwkeurig. De camera heeft nadat ik hem gekocht had wel een professionele service-beurt gehad, daar durfde ik zelf niet aan te beginnen.

Het is een camera waar je nog steeds prima mee kan fotograferen. Vooral omdat je er een heel ander beeld mee maakt dan met een kleinbeeld of digitale reflexcamera. Dat komt niet alleen door de plastische beeldweergave maar ook door het in verhouding grote opnameformaat. Daardoor is de scherptediepte veel kleiner en is het verschil tussen scherp en onscherp veel groter.

Natuurlijk is er meer voor nodig dan eenzelfde camera om foto's te maken als Cas Oorthuys. Dat is dan ook niet mijn ambitie. Dat neemt niet weg dat ik vaak de Rolleiflex mee neem, gewoon omdat ik het leuk vindt om vierkante foto's in zwart-wit te maken. En wat dat betreft is de Rolleiflex Automat voor mij de ideale camera.