Voigtländer Brillant (1933)

De eerste Voigtländer Brillant uit 1932 was als camera wat moeilijk te plaatsen. Van een afstand leek het een twee-oogspiegelreflex maar dat was het zeker niet. De camera had weliswaar een grote reflexzoeker, een zogenaamde briljantzoeker, vandaar de naam, maar daar hield het mee op. Deze zoeker gaf geen enkel houvast bij het scherpstellen zoals dat bij een echte twee-oogspiegelreflex wel gebeurd.

Deze camera werkte met zone-scherpstelling, je kon de frontlens van het opnameobjectief in de stand Porträt, Gruppe of Landschaft zetten. De constructie van de camera was ook redelijk eenvoudig; metaalplaat bekleed met kunstleer. Wat dat betreft leek de camera meer op een veredelde box-camera. Maar voor een echte box lagen de ambities dan weer net iets te hoog.

Zelfs de eenvoudigste uitvoering was voorzien van een objectief met 3 elementen; een Voigtar 75 mm / 7,7 met drie diafragma's; 7,7, 11 en 22 en drie sluitertijden; B, 1/25e en 1/50e seconde. Daarbij had de Brillant een automatische opnameteller. Naast dit basismodel waren er ook nog versies met betere en lichtsterkere objectieven leverbaar; een Voigtar 1:6,3 en een Skopar 1:4,5, elk met een betere en uitgebreidere sluiter.

In 1937 werd het blikken camerahuis vervangen door een steviger en iets grotere versie van bakeliet. De duurste versie van deze Brillant V6 had een Skopar 1:3,5 in een Compur-Rapid sluiter. Een jaar later kwam de Brillant S op de markt met als duurste lens een Heliar 1:3,5  Veel belangrijker was dat de opnamelens was gekoppeld aan de zoekerlens, zo kon de afstand via een scherpstelcirkel in de zoeker nauwkeurig worden ingesteld. Uiteindelijk was de Reflex-Box uitgegroeid tot een volwaardige twee-oogspiegelreflexcamera.

Mijn Voigtländer Brillant was uit 1933 en van het eenvoudigste model. Hij zat in een gehavende en incomplete tas. Ook de camera zelf vertoonde sporen van een zwaar leven; roestig, vuil en gedeukt en loslatende bekleding. De verf was hier en daar weggesleten en de markeringen waren nog maar moeilijk te lezen. Met alleen afstoffen zou hij zijn oude glans niet terug krijgen maar mechanisch leek alles in orde.

De zoeker en de lens waren vuil en stoffig dus daar moest in ieder geval wat aan gedaan worden. De frontlens kon tussen twee blokkeringschroefjes heen en weer draaien, deze moesten los om de lens er af te kunnen schroeven. Deze lens heeft dubbel schroefdraad en moet later exact hetzelfde teruggeschroefd worden anders klopt de scherpte niet meer.

De frontplaat zit vast met drie schroefjes en daaronder zit een plaatje met de sluiter en de rest van de lens. Dit geheel zit vast met één schroefje dat alleen los is te draaien als het diafragma op 22 staat. Tussen de lens en het camerahuis zit een zwarte vilten ring.

Omdat alles het in principe deed heb ik met een kwastje voorzichtig al het vuil, stof en zand weggeveegd en met een paar wattenstaafjes alles zo schoon mogelijk gemaakt.
De zoekerlens kon ik met de hand losdraaien. De opening was groot genoeg om, weer met kwastje en wattenstaafjes en een beetje alcohol, de spiegel en de binnenkant van de zoeker schoon te maken.

Nadat ik de bekleding waar nodig met een beetje Bison-kit weer vastgeplakt had en alles nog eens goed schoon had gemaakt konden de lenzen en de sluiter weer terug op hun plaats. De blokkeringsschroefjes van de frontlens heb ik pas vastgezet nadat ik met een matglas gecontroleerd had of het beeld op het filmvlak scherp was.

Daarna was het tijd voor een testfilm. De achterwand gaat in twee delen open en in de onderkant zit een rood glaasje. Als de film is ingelegd en de camera is gesloten moet je de film doordraaien tot hier een 1 zichtbaar is. Aan de zijkant zit de echte filmteller die je met het knopje ernaast ook op 1 kan zetten. Dan kan je fotograferen.

Uiteindelijk bleek dit systeem niet helemaal nauwkeurig, een aantal negatieven overlapte elkaar. Ook de tweedelige achterwand was in de volle zon niet helemaal lichtdicht maar de meeste negatieven zagen er goed uit. Er zit geen blokkering voor dubbelopnames op de camera dus je moet op blijven letten. De sluiter hoeft niet voor elke opname opnieuw gespannen te worden zodat je dat niet kan vergeten en zolang je de belichting en de afstand goed hebt ingesteld kan er weinig mis gaan.

De lenzen hebben geen coating en zijn daardoor wat gevoeliger voor reflecties en tegenlicht. Het contrast is niet erg hoog en in de hoeken zijn de beelden wat onscherp en er is ook sprake van enig lichtafval. Maar het objectief tekent mooi ouderwets en dat levert af en toe hele leuke beelden op.

Zeiss Ikon Ikonta B (523/16)

Ik was een tijdje geleden op zoek naar een 6x6 balgcamera voor als ik geen zin of ruimte had om een tweeoogspiegelreflex in mijn tas te doen. Het liefst een Zeiss Ikon en bij voorkeur uit de jaren '50. Ik dacht aan een Nettar maar het werd een Ikonta. Het enige probleem was de sluiter die met name bij de lange tijden, vanaf 1/10e  seconde, niet zo nauwkeurig was. Een kwestie van schoonmaken volgens de verkoper en dat was een half uurtje werk zei hij. Ik vertrouwde de man en zo vaak had ik die lange sluitertijden niet nodig dacht ik.

De eerste Ikonta werd gemaakt in 1929, de laatste in 1956. Er waren nogal wat verschillende modellen leverbaar, zowel qua film- en opnameformaat en vaak met verschillende lens en sluitercombinaties. De Ikonta's waren goedkoper dan de meer geavanceerde Super-Ikonta's die van een meetzoeker waren voorzien maar duurder dan de Nettar's die vaak eenvoudiger lenzen en sluiters hadden. Ik had een Ikonta B (523/16) gekocht, uit 1954-56, met een 75 mm / 3.5 Novar-Anastigmat in een Prontor SV sluiter.

De Novar-Anastigmat is een triplet met frontlensscherpstelling. Deze frontlens kan bijna 360˚ draaien maar een klein schroefje voorkomt dat je deze lens helemaal los draait. Dat schroefje moest nu dus los. Het is handig om op te letten wanneer precies deze lens los komt want hij moet weer exact op dezelfde manier teruggeschroefd worden als je de scherpstelling niet opnieuw wilt kalibreren.

De sluiter zit achter de tweede lens dus deze moest ook los. Deze lens zit in een metalen ring die aan de binnenkant schroefdraad heeft en aan de buitenkant volledig glad is. Om er grip op te krijgen heb ik er een paar strookjes afplaktape omheen geplakt, net als op de frontplaat. Zo kon ik de lens voorzichtig met een waterpomptang los draaien zonder iets te beschadigen.

De sluiter wordt bij elkaar gehouden door een metalen schroefring met ronde uitsparingen die op zijn plaats gehouden wordt door een schroefje met een afgevlakte zijkant. Door dit schroefje te draaien kan de ring losgeschroefd worden.

Zo komt de frontplaat los, net als de sluitertijdenring die daar onder zit. Als deze los zijn kan je bij het mechanisme.

Onderin zit de zelfontspanner en deze zit min of meer los. Alleen een veertje houdt alles op zijn plaats. Op de zelfontspanner zit een los L-vormig metalen plaatje. Dit kan er allemaal voorzichtig uitgehaald worden, alles past precies.

Dit radarwerkje is ontworpen om zonder smering te functioneren, net als het vertragingsmechanisme van de sluiter. Als het niet meer goed werkt komt dat meestal doordat er in de loop der jaren stof en/of vet tussen is gekomen.

Ontvetten met aanstekerbenzine en daarna voorzichtig met een borsteltje schoonmaken is vaak voldoende.

Het vertragingsmechanisme zit rechtsboven. Dit zit vast met twee schroefjes; één kleine onderaan vlak bij de rand en een iets grotere die wat verder en dieper zit en die alleen te bereiken is als de sluiter gespannen is. Toen deze schroefjes los waren kon ook dit mechaniek in de aanstekerbenzine om schoongemaakt te worden.

Nadat alles schoon was kon het in omgekeerde volgorde weer terug. De frontlens heeft meervoudig schroefdraad dus dat was even prutsen om precies goed te krijgen. Met een matglas op het filmvlak heb ik de scherpte gecontroleerd en daarna, toen alles weer in elkaar zat voor de zekerheid ook nog een testfilm volgeschoten.

Bij elkaar duurde alles wel iets langer dan het halve uurtje waar de verkoper het over had maar de sluitertijden zijn nu weer betrouwbaar.